روند پذیرش اجتماعی هنر مدرن در ایران با نگاهی به آثار هنرمندان سقاخانه

پژوهش حاضر با هدف شناخت عوامل موثر بر پذیرش اجتماعی هنر مدرن و پیدایش هنر ملی آغاز شد. اهداف فرعی عبارت اند از شناخت تغییرات انگاره های ادراکی دریافت اثر هنری در ذهن مخاطب و نیز شناخت عوامل اجتماعی موثر بر رشد گرایش به هنر اروپایی از دوره صفویه تا پهلوی. بر پایه نظریه بُرد متوسط (theories of middle range)، الگوهای تبیینی و روش شناسی برگرفته از بررسی تاریخی و نظریه تمایز (differentiation)، شالوده پژوهش را شکل می دهد. بر اساس فرضیه پایه، فقدان گروه های اجتماعی مسلط در جامعه، سبب شد که دربار صفویه و قاجار در جایگاه حافظان ذوق و معیارهای زیبایی شناسی قرار گیرند؛ رشد طبقه های متوسط و متوسط جدید زمینه شکل گیری سبک های دیگری را فراهم کرد. تلفیقی از مفاهیم جامعه شناسیِ تمایز، و بررسی تاریخی مناسبات، ساختارها، گروه ها و نهادهای اجتماعی، شامل هنرمندان، حامیان، مخاطبان؛ مراکز فعالیت هنری، مدارس تخصصی هنر، و نگارخانه ها؛ و در دوره بعد، تغییر مناسبات میان هنرمند و حامی، و شکل گیری مخاطب؛ بررسی سطح خرد را به سطح ساختارها و نهادها تعمیم می دهد. منابع اسنادی و کتابخانه ای، نگاره های چاپی و آثار (موزه ای)، پایه بررسی بوده اند. بررسی تطبیقی تحولات دوره صفویه و قاجار از یک سو، و دهه های 1320 و 1330 ش. از نظر مناسبات، ساختارها و نهادها نشان می دهد که در فضای اجتماعی دهه 1330 ش. گروهی از هنرمندان توانستند ادراک انگاره های هنری را با درون مایه های مشترک گفتمان های شناور در جامعه درآمیزند و به شیوه ای مدرن و شخصی با مایه های بومی دست یابند. عواملی چون حمایت های رسمی، سرمایه های نمادین (اعتبار) و فرهنگیِ نویسندگان و منتقدان (نام گذاری، تفسیر و رمزگشایی)، و نیاز مخاطبان جدید به آثاری متناسب با انگاره های ادراکی خود کمک کرد تا این آثار به ذوق دسته ای از مخاطبان شکل دهد و آنان را جذب نماید.